بيمه پيمانی است که بر پايه آن شرکت بيمه (بيمه‌گر) تعهد می‌کند در برابر مقدار پولی که فرد يا شرکت ديگری (بيمه‌گذار) به او پرداخت می‌کند، زيان وارد شده به بيمه‌گذار را در پی رويدادی ناخواسته جبران کند. پولی را که بيمه‌گذار به بيمه‌گر می‌پردازد، حق بيمه و آنچه را که بيمه می‌شود، موضوع بيمه می‌نامند.
ميزان حق بيمه بر پايه حساب احتمالات تعيين می‌شود و موضوع بيمه و شرايط آن نيز در سند نوشتاری به نام بيمه‌نامه می‌آيد. پيشينه بيمه به دوران باستان باز می‌گردد و خاستگاه بيمه بهداشت را بايد در تمدن اسلامی جستجو کرد.
بیمه = سرمايه‌گذاری برای آرامش
ميزان حقبيمه بر پايه حساباحتمالات تعيين می‌شود. برای نمونه، فرض کنيد صاحبان 100 هزار خانه به يک شرکت بيمه قرار داد بيمه آتش‌سوزی ببندند و از آن خانه‌ها تنها هزار خانه آتش بگيرد و آسيب ببيند. شرکت به ميزان آسيب وارد شده به آن هزار خانه، به صاحبان آن‌ها پول می‌پردازد. اما به صاحبان 99 هزار خانه ديگر که آتش نگرفته‌اند پولی نمی‌دهد. اين پول هم از حق بيمه‌ای به دست می‌آيد که صاحبان خانه‌ها طی سال به آن شرکت پرداخته‌اند و آرامش را به خانه خود آورده‌اند.
شرکت‌های بيمه سرمايه‌ای را که از بيمه‌گذاران دريافت می‌کنند در کارهای بازرگانی و خدماتی وارد می‌کنند تا از پس هزينه‌های ناشی از زيان‌های بزرگ، مانند سقوط هواپيما، غرق شدن کشتی، سيل، زمين‌لرزه و آتش‌سوزی‌های گسترده برآيند. البته، بيش‌تر آن‌ها قراردادهايی را به شرکت‌های بيمه‌ای بزرگتر و گاهی شرکت‌های بين‌المللی می‌بندند و به آنان حق بيمه پرداخت می‌کنند. بنابراين، آن‌ها با بيمه کردن مردم برايشان آرامش می‌آورند و خود با بيمه کردن بخشی از سرمايه خود در شرکت‌های ديگر به آرامش دست می‌يابند.
تاريخ بيمه
تاریخچه بیمه - همه قوم‌ها و تمدن‌های کهن کوشيده‌اند به شيوه‌ای زيان‌های رسيده به خود را کاهش دهند. از زمان‌های دور مردم جواهر و چيزهای ارزشمند خود را برای روزهای گرفتاری نگهداری می‌کردند و هنوز هم چنين شيوه‌ای وجود دارد. گاهی چيزهای با ارزش را به پرستشگاه‌ها می‌سپردند و در برابر نگهداری از آن‌ها نيز هزينه‌ای پرداخت می‌کردند. چنين شيوه‌ای در بين سومری‌ها و بابلی‌ها وجود داشته است. اما پس‌انداز کردن همواره شيوه‌ی مناسبی نبود، چرا که گاهی يورشگران به چپاول پرستشگاه‌ها دست می‌زدند. هم‌چنين، تاراج بازرگانان و غرق شدن کشتی‌ها در دريا همواره وجود داشت.
بازرگانان چينی برای پشتيبانی از يکديگر از خطر نابودي کشتی‌های باری در طوفان‌ها يا دزدی‌های دريايی يا هر رويداد ناگوار ديگری که در دريا رخ دهد، بارهايشان را بين چند کشتی پخش می‌کردند و چنين می‌انديشيدند که اگر يک کشتی در يک روز غرق شود يا آسيب ببيند، همه‌ی کشتی‌هايی که در چند روز به دريا می‌روند، همگی آسيب نخواهند ديد. آن‌ها با اين کار از زيان ناشی از غرق شدن کشتی‌ها يا دزديده شدن کالاهايشان می‌کاستند.
اما به نظر می‌رسد بابلی‌ها، که در بانکداری نيز پيشتار بودند، شيوه بهتری برای بيمه کردن بازرگانان پيدا کرده بودند. بر پايه سندهايی نوشتاری که از آنان بر جای مانده است، اگر بازرگان بابلی برای خريد کالا يا هزينه‌های کشتی از بانک‌داران بابلی وام می‌گرفت و کالاهايش را می‌دزديدند يا رويداد ناخواسته ديگری پيش می‌آمد، بازرگان چيزی پرداخت نمی‌کرد. چرا که بهره‌ی بالا، که گاه بيش از 25 درصد بود، در واقع حق‌بيمه‌ای بود که بازرگانان بابلی می‌پرداختند. قانون اين شيوه از بيمه در استوانه قانون حمورابی نيز آمده است.
فينيقی‌ها، که کشتی‌هايشان در دريای مديترانه به جابه‌جايی کالا می‌پرداختند، بيمه کردن را از مردمان بابلی ياد گرفتند. آن‌ها برای بيمه کردن کشتی‌های خود نيز بيمه داشتند و برخي پژوهشگران نوشته‌های آن‌ها را کهن‌ترين سندهای بيمه دريايی می‌دانند. بيمه دريايی را يونانی‌ها و رومی‌ها از فينيقی‌های آموختند. سپس بازرگانان ايتاليايی در سده‌های ميانه (قرون وسطی) به اين گونه از بيمه روی آوردند و بندرهای ونيز، لمباردی و جنوآ در ايتاليا از مرکزهای اصلی بيمه دريايی در اروپا شد.
ايتاليايی‌ها بيمه دريايی را به انگلستان بردند. سپس در آغاز سده هفدهم ميلادی بازرگانان انگليسی و کشتی‌داران در کافه‌ای به نام لويدز در نزديکی بارانداز لندن گرد هم آمدند. آن‌ها هم‌پيمان شدند تا در سود و زيان يک سفر دريايی با هم سهيم باشند. خطر رويدادهای ناخواسته برای برخی از آن افراد بيش‌تر بود، چرا که بار بيش‌تری داشتند يا بار آن‌ها ارزشمندتر بود. از اين رو، آن‌ها بايد هزينه بيش‌تری پرداخت می‌کردند و در واقع بار خود را از اين راه بيمه می‌کردند. آن‌ها از پايه‌گذاران بنياد بيمه لويدز شدند که مهم‌ترين مرکز بيمه دريايی شد. اين بنياد اکنون نيز به کار بيمه می‌پردازد و يکی از بنيادهای مشاوره و پژوهش‌های بيمه جهان است.
جداي بيمه دريايی، بيمه‌های ديگری نيز در جهان باستان وجود داشته است. برای نمونه، بر پايه نوشته‌های جاحظ، نويسنده عرب که کتاب‌هايی پيرامون تاريخ باستانی ايران نوشته است، دولت‌های باستانی ايران از خانواده‌هايی که در آيين جشن‌های نوروز هديه‌ای به ارزش 10 هزار درهم يا بيش‌تر به پادشاه می‌دادند، در رويدادهای ناخواسته و گرفتاری‌های مالی پشتيبانی می‌کرد. او در کتاب التاج فی اخلاق الملوک چنين آورده است:
" ... اگر ارزش هديه‌ها به ده‌هزار درهم رسيد آن را در ديوان ويژه بنويسند و اگر در طی سال اتفاقی برای هديه‌دهنده رخ دهد که نيازمند کمک گردد، مانند اين که بليه‌ای بر او برسد يا ساختمانی بسازد يا مهمانی بزرگ و وليمه‌ای بدهد يا پسر زن دهد يا دختر به شوی فرستد و هديه او ده هزار درهم بوده، دو برابر آن را به عنوان کمک به او بدهند. ولی اگر هديه او چيز کوچکی بوده، مانند پيکانی يا سيبی يا ترنجی و مانند آن‌ها، بر شاه است که در هنگام نيازمندی او به اندازه‌ای که اخلاص و وفاداری هديه‌دهنده مقتضی آن و خيلی بيش از اندازه هديه او باشد، او را پاداش دهد. و اگر کسی از اين افراد در هنگام نيازمندی کمکی به او نمی‌رسيد، وظيفه داشته است که آن را به ديوان اطلاع دهد و از زنده نگه‌داشت اين آيين غفلت نکند."
از جمله بيمه‌هايی که در روزگار گذشته به‌ويژه در سرزمين‌های اسلامی وجود داشته، بيمه بهداشت است. در روزگارشکوفايی تمدن اسلامی بيمارستان‌های پيشرفته‌ای در شهرهای گوناگون، به‌ويژه ری،فيروزآباد،نيشابور،سيستان،اصفهان،مرو،خوارزم،بغداد،قاهره،فسطاط، دمشق و فاس، بنيان‌گذاری شده بود که هزينه آن‌ها، از دستمزد پزشکان و کارکنان تا هزينه دارو و غذا، را دولت می‌پرداخت يا در بيش‌تر جاها از موقوفه‌ها پرداخت می‌شد. در آن زمان معمول بود که با بنای هر بيمارستان، به اندازه کافی موقوفه برای هزينه‌های آن در نظر می‌گرفتند.
بيمارستان عضدی بغداد، که به فرمان عضدالدوله‌ی ديلمی ساخته شد و محمد بن زکريای رازی به رياست آن برگزيده شده بود، از پيشرفته‌ترين بيمارستان‌های آن زمان بود. در آن بيمارستان حتی پس از اين که بيمار از بيمارستان مرخص می‌شد، هزينه زندگی او برای شمار روزهايی که بنا به تشخيص پزشک بايد استراحت می‌کرد، از سوی بيمارستان پرداخت می‌شد تا بار ديگر بيماری او بازنگردد و هزينه‌ای به بيمارستان تحميل نشود.